Podczas pierwszego w nowym roku spotkania z cyklu Biblioteka Regionu, które odbyło się w naszej bibliotece, uczestnicy mieli okazję zapoznać się z dziejami obozu karno-śledczego w Żabikowie – miejsca o kluczowym znaczeniu dla polskiej pamięci historycznej. Historię obozu przybliżył Jacek Nawrocik, kustosz Muzeum Martyrologicznego w Żabikowie, zaś organizatorką tego interesującego spotkania była adiunkt Patrycja Hajder z żabikowskiego muzeum.
Obóz w Żabikowie, funkcjonujący podczas okupacji niemieckiej pod oficjalną nazwą: Więzienie Policji Bezpieczeństwa i Wychowawczy Obóz Pracy w Poznaniu – Żabikowie, stanowił kontynuację okrytego złą sławą Fortu VII w Poznaniu – katowni gestapo. Struktura obozu obejmowała dwa sektory: śledczy i karny. Przetrzymywano w nim Polaków z Kraju Warty, którzy byli aresztowani przez gestapo pod zarzutami wrogiej działalności wobec Trzeciej Rzeszy lub np. za uchylanie się od obowiązku pracy. Oprócz Polaków więziono tam również osoby innych narodowości, w tym Niemców – dezerterów z Wehrmachtu, a także Rosjan, Luksemburczyków i Holendrów. Założony wiosną 1943 roku obóz pełnił funkcję przejściową, skąd więźniowie byli wysyłani do licznych obozów koncentracyjnych. Warunki panujące w Żabikowie były równie brutalne jak w samych obozach koncentracyjnych – wielu więźniów ginęło z rąk SS-manów lub z powodu ekstremalnych, nieludzkich warunków bytowych.
W nocy z 19 na 20 stycznia 1945 roku, w obliczu zbliżającej się Armii Czerwonej, podjęto decyzję o likwidacji i ewakuacji obozu w Żabikowie. Pierwszą grupę więźniów przetransportowano koleją do KL Sachsenhausen, a pozostałych skierowano pieszo do tego samego obozu. W trakcie morderczego „marszu śmierci” wielu z nich zmarło. Trasa tej tragicznej pieszej ewakuacji prowadziła m.in. przez Stęszew, Opalenicę, Nowy Tomyśl, Zbąszyń, Świebodzin, dalej w kierunku Berlina. W 2025 roku przypada 80. rocznica tych tragicznych wydarzeń.
Niestety, sprawcy zbrodni popełnionych w obozie uniknęli odpowiedzialności za swoje czyny. Do naszych czasów zachowały się jedynie nieliczne fragmenty infrastruktury obozowej. Obecnie nad pozostałościami obozu czuwa Muzeum Martyrologiczne w Żabikowie, założone w 1979 roku. Instytucja ta realizuje swoje statutowe zadania poprzez opiekę nad terenami i obiektami związanymi z funkcjonowaniem hitlerowskich obozów w latach 1941–1945, a także nad miejscem, gdzie po wojnie, w latach 1945–1948, znajdował się obóz dla internowanej ludności niemieckiej.
Warto pamiętać, że także na naszych terenach, w tzw. Kraju Warty (Wartheland), opresje hitlerowskie w stosunku do obywateli były wyjątkowo dotkliwe.
