1946 r. – powołanie Powiatowej Biblioteki Publicznej
1964/65 r. – budowa gmachu biblioteki przy ul. M. Nowotki (dziś: W. Witosa)

W trudnych pierwszych miesiącach roku 1945, w trakcie organizowania polskiej administracji w wyzwolonym Nowym Tomyślu, obok starań o zaspokojenie zasadniczych potrzeb mieszkańców miasta, przystąpiono do organizowania publicznego bibliotekarstwa.
Inspirujące działania w zakresie tworzenia bibliotek o publicznym charakterze podjął powołany do życia 10 lutego 1945 r. inspektorat szkolny, a szczególnie podinspektor oświaty dorosłych Hieronim Pacholak. Książki do zbiorów bibliotecznych pozyskiwano z darowizn. Osobami szczególnie zaangażowanymi w organizowanie publicznego bibliotekarstwa były panie: Maria Matuszewska, Zofia Pacholak – jako twórca biblioteki powiatowej oraz Aniela Woźniak – prowadząca już w maju 1945 roku niesamorządową bibliotekę w mieście.

Formalno-prawne przesłanki organizowania sieci bibliotek publicznych określił dekret z 17 kwietnia 1946 r. “O bibliotekach i opiece nad zbiorami bibliotecznymi”.
W Nowym Tomyślu w maju 1946 r. na zakończenie “Święta Oświaty” zorganizowano uroczystą akademię, na której kierownik szkoły i działacz samorządowy – Jan Bąkowski wygłosił referat o znaczeniu czytelnictwa i roli biblioteki, apelując o przeprowadzenie zbiórki pieniędzy i książek na publiczny księgozbiór. Efektem tego apelu było zgromadzenie 150 książek i 27 000 zł wzbogacających bibliotekę publiczną w Nowym Tomyślu.

Wzorowane na tradycjach Towarzystwa Czytelni Ludowych biblioteki, w latach 1945-46 nie posiadały ustalonej struktury organizacyjnej. Były finansowo wspierane przez samorządy lokalne i podlegały nadzorowi inspektora szkolnego, ale tworzone były w oparciu o społeczną inicjatywę i środki. Powołanie pod koniec 1946 roku Powiatowej Biblioteki Publicznej w Nowym Tomyślu, której zadaniem było organizowane sieci bibliotek terenowych, koordynacja ich działalności oraz zaopatrywanie w księgozbiór stworzyło scentralizowany system sieci bibliotek publicznych utrzymywanych przez państwo.

Bibliotekę zlokalizowano w suterenach ratusza, wyznaczając na jej potrzeby jedno pomieszczenie. Pracami biblioteki kierowała w początkach jej istnienia p. Irena Gołąbek. Niebawem siedzibę biblioteki przeniesiono do pomieszczenia po opuszczonym sklepie przy Placu Chopina. Był to również etap przejściowy. Na dłużej biblioteka publiczna zadomowiła się w części byłego lokalu gastronomicznego przy obecnej ulicy Marszałka Piłsudskiego. Biblioteka Powiatowa i Miejska w Nowym Tomyślu zajmowała tam 5 pomieszczeń o łącznej powierzchni 123 m2.

Dynamiczny rozwój sieci bibliotecznej powiatu nastąpił w 1954 roku, kiedy Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Nowym Tomyślu mianowany został Czesław Krolek. Jego aktywna postawa, niezwyczajne zaangażowanie społeczne i umiejętności organizatorskie sprawiły, że biblioteki w powiecie nowotomyskim znalazły się w rzędzie najlepszych i najnowocześniejszych w województwie, zarówno pod względem wyposażenia w księgozbiór, jak i odpowiedniej obsady i godziwej bazy lokalowej. Czesław Krolek, kierując tak dużą siecią potrafił też pozyskiwać i zjednywać do współpracy zarówno władze, jak i coraz szersze kręgi inteligencji. Dzięki temu powiat Nowy Tomyśl zdobył I miejsce w województwie we współzawodnictwie powiatów i miast w dziedzinie organizowania wzorcowych placówek bibliotecznych w latach 1962-1963.

Zasięg oddziaływania Powiatowej i Miejskiej Biblioteki w Nowym Tomyślu stale się powiększał, na równi ze wzrostem księgozbioru, natomiast powierzchnia jej lokalu już nie wystarczała do realizacji coraz szerszych planów. Zarówno dyrektor biblioteki, jak i jego pracownicy zdawali sobie sprawę z tego, że uzyskanie większego lokalu w mieście powiatowym, w którym równolegle funkcjonuje wiele instytucji – jest niemożliwe.
Czesław Krolek był pomysłodawcą wzniesienia przyszłego gmachu biblioteki. Swym entuzjazmem i uporem zdołał pozyskać dla tej sprawy szerokie grono osób życzliwych bibliotece. W 1959 roku powstał (składający się z 36 osób) Społeczny Komitet Budowy Biblioteki, któremu przewodniczył początkowo prokurator powiatowy Albert Pawłowski, a w późniejszym okresie zastępca przewodniczącego Prezydium Powiatowej Rady Narodowej Władysław Wichtowski. Lokalizacja biblioteki została przewidziana przy ulicy Nowotki (obecnie ulica Witosa). Dokumentację obiektu w czynie społecznym przygotowali mgr inż. Tadeusz Chmielewski i Józef Kudła. Gromadzono środki przekazywane przez zakłady pracy. W ten sposób do 1963 roku uzyskano 350 tysięcy złotych.

Prace budowlane rozpoczęto 1 września 1964 roku, rok później, 5 września 1965 roku dokonano odbioru obiektu, a 6 listopada 1965 roku uroczystego otwarcia tego dwukondygnacyjnego budynku. Koszt budowy w wysokości 1690 tysięcy złotych został w znacznej części, to znaczy w kwocie 1270 tysięcy złotych pokryty ze środków Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy i Kraju, co było niewątpliwą zasługą przewodniczącego Powiatowego Komitetu SFOSiK Floriana Ślusarskiego i sekretarza Zofii Nowakowskiej. Prace budowlane prowadziła Budowlana Spółdzielnia Pracy, instalacje zewnętrze wykonała Wielobranżowa Spółdzielnia Pracy w Nowym Tomyślu. Był to w województwie poznańskim pierwszy przykład budowy biblioteki w czynie społecznym. Powstały obiekt o powierzchni 692 m2 mieścił w sobie wypożyczalnię dla dorosłych z czytelnią czasopism, oddział dla dzieci z wypożyczalnią i czytelnią, pracownie, pomieszczenie na zbiory nieksiążkowe oraz magazyny. Nowy obiekt przyciągał rzesze czytelników w każdym wieku, bibliotekarzy z całej Polski i licznych przedstawicieli prasy wojewódzkiej, krajowej, a także dziennikarzy zagranicznych.

Zostały więc stworzone znakomite warunki do organizowania rozmaitych imprez i spotkań, w których mogła uczestniczyć większa ilość osób. Nie sposób wyliczyć ilości i rodzaju tych spotkań m.in. z naukowcami, rolnikami, lekarzami, prawnikami, podróżnikami, kolekcjonerami, ekologami, wojewodami, ministrami, twórcami, wśród których byli malarze, graficy, medalierzy, rzeźbiarze, muzycy, śpiewacy, pisarze. Twórcy chętnie przyjeżdżali na plenery malarskie, wikliniarskie czy też na biesiady literackie organizowane przez bibliotekę. Z każdym też rokiem następował wzrost czytelnictwa i powiększał się księgozbiór.